Сөздүк

I предлог 1. с вин. п. (на вопрос «куда?») =қа, =ке, =ға, =ге; пойти в театр театрға барыў; внестт вещи в комнату затларды өжиреге киргизиў; вступить в партию партияға кириў; вмешаться в ссору даўға араласыў; 2. с предл. п. (на вопрос «где?») =да, =де, =та, =те; жить в Москве Москвада турыў; учиться в университете университетте оқыў; работать в мастерской устаханада ислеў; 3. с вин. и предл. п. (при определении внешних признаков, свойств, состояния, вида чего-л.) =лы, =ли, =да, =де; тетрадь в линейку сызықлы дәптер; ткань в полоску жол-жол гезлеме; бумага в клетку шақмақлы қағаз; в форме шара шар формасында; в единственном числе бирлик түринде; 4. свин. и предл. п. (при указании количества, размера и веса) =лы, =ли, =лық, =лик; =дағы, =деги, =тағы, =теги; мороз в три градуса үш градус суўық; весом в пять килограммов бес килограммдағы аўырлық; табун в тысячу кобылиц мың байталлы үйир; 5. с вин. и предл. п. (при указании срока, момента) =да, =де, =та, =те; в январе январьда; в двадцатом веке жигирмаланшы әсирде; в полдень түсте, түски ўақытта; прийти в пятницу жумада келиў; занятия начинаются в десять часов оқыў саат онда басланады; 6. с вин. п. (при выражении изменения вида) =ға, =ге, =қа, =ке; превратиться в воду суўға айналыў; превратить в развалины күл талқанға айландырыў; 7. с вин. п. (при сравнении со словом «раз») =рақ, =рек, мәртебе; в десять раз больше он есе көбирек; в два раза длиннее еки есе узынырақ; во много раз лучше көп мәртебе жақсырақ; 8. с вин. п. (при обозначении игр): играть в футбол футбол ойнаў; играть в шахматы шахмат ойнаў; 9. с вин. п. (при указании на сходство) =на, =не; =дай, =дей; характером в отца минези әкесиндей; мальчик весь в мать бала анасына усаған; 10. с предл. п. (при указании на расстояние) =да, =де, =та, =те; в двух километрах от города қаладан еки шақырым жерде; в двух шагах от меня меннен еки адым жерде; 11. с предл. п. (при указании состояния, в котором кто-что-л. находится) =да, =де, =та, =те; быть в ужасе қатты қорқынышта болыў; быть в дружбе дослықта болыў; быть в ссоре шатасып жүриў; жить в полной зависимости толық ғәрезликте жасаў; 12. с предл. п. (при перечислении в сочетании с числ.) =дан, =ден; во-первых бириншиден; во-вторых екиншиден; * сказать в насмешку күлки ретинде айтыў; ходить в сапогах етикли жүриў; сидеть в шапке малақайлы отырыў; сказать в двух словах еки сөз бенен айтыў; взять в пример үлги ушын алыў; привести в доказательство дәлил ретинде келтириў; рисунок в красках бояў менен салынған сүўрет; читать в очках көз әйнек кийип оқыў; золото в слитках қуйма алтын; поэма в прозе проза менен жазылған поэма; день прошел в беготне по городу күн қаланы аралап жуўырыў менен өтти.
II приставка төмендеги мәнилерди билдиреди: 1) ҳәрекеттиң, қыймылдың, бир нәрсениң ишине қарай бағытланғанлығын, мыс.: входить кириў, ишине кириў; 2) ҳәрекет дөретиўшиниң өзиниң ишине қарай бағытланғанлығын, мыс.: впитать сиңдириў; 3) ҳәрекеттиң, қыймылдың, жоқарыға қарай бағытланғанлығын, мыс.: вбежать жуўырып кириў; 4) «-ся» жанапайы жалғанғанда ҳәрекеттиң тереңленгенин, бир шекке жеткенин көрсетеди, мыс.: вслушаться кеўил қойып тыңлаў, ықласланып тыңлаў.